سوره حج[22]
این سوره هفتاد و هشت آیه
دارد .کلمهی «حج» در
لغت به معنای قصد و آهنگ انجام کاری است، ولی در شریعت اسلامی به مراسم خاصّی
که هر ساله در مکّه برگزار میگردد گفته میشود. از آنجا که حدود سیزده آیه از این
سوره (از آیه 25 تا 37) دربارهی کعبه و تاریخ آن و آثار سیاسی و اجتماعی حج سخن
میگوید، این سوره، «حج» نامیده شده است.
این سوره مشرکین را مخاطب
قرار داده، اصول دین و انذار و تخویف را به ایشان خاطر نشان میسازد، هم چنان که
در سورههای نازل شده قبل از هجرت مشرکین مورد خطابند. این سوره سیاقی دارد که از
آن بر میآید مشرکین هنوز شوکت و نیرویی داشتهاند.
و نیز مؤمنین را به امثال
نماز، حج، عمل خیر، اذن در قتال و جهاد مخاطب قرار داده، و آیات آن دارای سیاقی
است که میفهماند مؤمنین جمعیتی بودهاند که اجتماعشان تازه تشکیل شده، و روی پای
خود ایستاده، و مختصری عده و عده و شوکت به دست آوردهاند.
با این بیان به طور قطع
باید گفت که این سوره در مدینه نازل شده، چیزی که هست نزول آن در اوایل هجرت و قبل
از جنگ بدر بوده است. و غرض سوره بیان اصول دین است، البته با بیانی تفصیلی که
مشرک و موحد هر دو از آن بهرهمند شوند. و نیز فروع آن، ولی بیانش در فروع به طور
اجمال است، و تنها مؤمنین موحد از آن استفاده میکنند، چون تفاصیل احکام فرعی در
روزگاری که این سوره نازل میشده هنوز تشریع نشده بود، و به همین جهت در این سوره
کلیات فروع دین از قبیل نماز و حج را بیان کرده است.
و از آنجایی که دعوت مشرکین به اصول دین
توحید از طریق انذار صورت میگرفته، و نیز واداری مؤمنین به اجمال فروع دین به
لسان امر به تقوی بوده، و قهرا سخن از روز قیامت به میان آمده، لذا گفتار را در آن
فراز بسط داده، و در آغاز سوره، زلزله روز قیامت- که از علامتهای آن است و به
وسیله آن زمین ویران شده، و کوهها فرو میریزد- را خاطر نشان ساخته است.
